νήπιος

-α, -ο (ΑΜ νήπιος, -ία, -ον, Α και νήπιος, -ον, Α θηλ. ιων. τ. νηπίη, Μ και νηπίος, -ον, Μ ουδ. και νήφιο)

1. το ουδ. ως ουσ. το νήπιο(ν)

α) παιδί νηπιακής ηλικίας

β) (για πρόσ.) μτφ. πολύ νεαρός, ανήλικος

γ) μτφ. άμυαλος, ανώριμος («νήπιος, οὐδὲ τὸ οἶδε κατὰ φρένα», Ομ. Ιλ.)

2. (ως επίθ. και ως ουσ.) α) άπειρος σε κάτι αμαθής

β) ανόητος, απερίσκεπτος

μσν.

το ουδ. ως ουσ. (με περιλπτ. σημ.) α) το σύνολο τών μικρών παιδιών μιας οικογένειας ή ομάδας

β) το σύνολο τών μελών μιας οικογένειας

αρχ.

1. (για λόγια) μωρός, ανόητος («νήπια βάζεις», Πίνδ.)

2. ασθενικός, ανίσχυρος

3. αυτός που δεν προνοεί για το μέλλον

4. αυτός που εισέρχεται για πρώτη φορά στα μυστήρια τής χριστιανικής ζωής

5. διστακτικός, αναποφάσιστος

6. φρ. α) «νήπια τέκνα» ή απλώς «νήπια»

i) τα νεογνά τών ζώων («ἔνθα δ' ἔσαν στρουθοῑο νεοσσοί, νήπια τέκνα», Ομ. Ιλ.)

ii) (για φυτά) νέο βλάστημα, νέα φύτρα

β) «εκ νηπίου» ή «εκ νηπίων» — από τη νηπιακή ηλικία

γ) «αἱ τῶν νηπίων ἐκλάμψεις» — η πρόωρη ανάπτυξη τών παιδιών.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αβέβαιης ετυμολ. Η άποψη ότι η λ. είναι σύνθ. < στερ. πρόθημα νη-* + (F)ἔπος «λόγος» δεν μπορεί να γίνει ανεπιφύλακτα αποδεκτή, καθώς μία τέτοια ετυμολ. τής λ. θα προϋπέθετε τη σημ. «αυτός που δεν ξέρει να μιλήσει», που παραδίδεται μόνο από τον Ησύχιο: «νηπύτιον

νήπιον, ἄφωνον». Επίσης, η σύνδεση τής λ. με το ρ. ἠπύω «φωνάζω, προσκαλώ» (πρβλ. νηπύτιος) δεν φαίνεται πειστική, καθώς προσκρούει σε σημασιολογικές δυσχέρειες σχετικές με την ικανότητα τού παιδιού να μιλήσει ή να φωνάξει κατά τη νηπιακή ηλικία. Εξίσου αβέβαιες θεωρούνται η σύνδεση τής λ. με τη γλώσσα που παραδίδει ο Ησύχιος «ἀνηπελίη

ἀσθένεια» ή η ανάλυσή της στο στερ. πρόθημα νη-* + ήπιος ή στο στερ. πρόθημα νη-* + *ἄπιος (πρβλ. λατ. apiscor «επιτυγχάνω»).

ΠΑΡ. νηπιάζω, νηπιώδης

αρχ.

νηπίαρχος, νηπιέη, νηπιεύομαι, νηπύτιος

αρχ.-μσν.

νηπιότης

μσν.

νηπιόεις

μσν.- νεοελλ.

νηπιόθεν

νεοελλ.

νηπιακός.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) νηπιοκτόνος

αρχ.

νηπιοτροφώ, νηπιόφρων

αρχ.-μσν.

νηπιοπρεπής

μσν.

νηπιόβουλος, νηπιοδύναμος, νηπιόλεκτος, νηπιοφανής

νεοελλ.

νηπιαγωγός, νηπιοβάπτισμα, νηπιοβαπτισμός, νηπιοκόμος, νυπιολογία].